Insulinooporność

Czym jest cukrzyca?
Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym stężeniem glukozy we krwi) wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny. Cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną. Stanowi ona poważny problem medyczny i społeczny, ponieważ występuje u ponad 2.5 mln Polek i Polaków, a liczba ta z roku na rok się zwiększa. Nadwaga, otyłość i brak aktywności fizycznej to główne przyczyny rozwoju insulinooporności, która może rozwinąć się w cukrzycę typu II.

Insulina i glukagon – hormony gospodarki węglowodanów
Glukoza to cukier niezbędny do życia człowieka. Stanowi ona substrat w procesie oddychania komórkowego tlenowego, który prowadzi do powstania cząsteczek ATP (adenozynotrifosforan). Cząsteczki te stanowią nośniki energii w komórkach człowieka. Należy jednak zaznaczyć, że zarówno nadmiar glukozy we krwi (hiperglikemia), jak i zbyt niskie stężenie glukozy we krwi (hipoglikemia) mogą powodować wiele zaburzeń w ludzkim organizmie.
Za regulację stężenia glukozy we krwi odpowiadają hormony trzustkowe: insulina i glukagon. Hormony te działają względem siebie antagonistycznie. Glukagon powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi np. poprzez pobudzenie uwalniania glukozy z wątroby, w której glukoza jest magazynowana w postaci glikogenu. Z kolei insulina powoduje obniżenie stężenie glukozy we krwi np. poprzez zwiększenie wychwytu glukozy z krwi do komórek wątroby oraz poprzez pobudzenie przekształcania wielu cząsteczek glukozy w glikogen.

Insulinooporność – jak powstaje?
Insulinooporność to stan upośledzonej odpowiedzi biologicznej tkanek organizmu na insulinę w zakresie metabolizmu węglowodanów (cukrów), lipidów i białek. Patomechanizm insulinooporności jest niezwykle złożony. Dodatni bilans energetyczny (przyjmowanie z pokarmem więcej kalorii niż organizm jest w stanie zużyć) prowadzi do odkładania się estrów triglicerydów w komórkach tkanki tłuszczowej (adipocytach). Intensywnie zwiększająca się objętość tych komórek sprawia, że są one niedotlenione. Powoduje to wydzielanie przez te komórki czynnika, który przyciąga do tkanki tłuszczowej komórki zwane makrofagami. Makrofagi i adipocyty wydzielają cytokiny prozapalne (interleukina 6, TNFα). Prowadzi to do zaburzenia czynności hormonalnej tkanki tłuszczowej (należy zaznaczyć, że tkanka tłuszczowa jest wyjątkowo aktywna hormonalnie). Zwiększa się uwalnianie hormonów: leptyny, RBP4, wisfatyny, apeliny, rezystyny i jednoczenie zmniejsza się uwalnianie adiponektyny i omentyny. W efekcie tych zmian dochodzi do upośledzenia funkcji receptorów dla insuliny, czyli insulinooporności. Długo trwająca insulinooporność może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu II.
Oceny insulinooporności dokonuje się poprzez obliczenie wskaźnika HOMA [HOMA=insulina (ul U/ml) x glukoza(mmol/1)/22,5]. Norma wynosi < 2,5.

Profilaktyka insulinooporności i cukrzycy typu II
Insulinooporność oraz cukrzyca typu II związane są przede wszystkich z chorobą otyłościową (w przeciwieństwie do cukrzycy typu I, która jest chorobą autoimmunologiczną). Insulinooporność może, lecz nie musi rozwinąć się w cukrzycę typu II. Warunkiem jest jednak podjęcie odpowiednich kroków z zakresu profilaktyki. Postępowanie niefarmakologiczne ma takie samo znaczenie jak farmakoterapia i jest niezbędne w każdym typie cukrzycy, a jest szczególnie ważne w przypadku insulinooporności.
Leczenie insulinooporności i cukrzycy jest kompleksowe i wymaga zastosowania kilku, a czasem wszystkich niżej wymienionych metod równocześnie:

1. edukacja terapeutyczna – odpowiednia wiedza pacjenta usprawnia współpracę z zespołem terapeutycznym. Coraz większego znaczenia nabierają aplikacje mobilne, które są chętnie używane przez osoby chore na nadwagę lub otyłość. Bardzo dobry efekt może także przynieść współpraca z psychologiem lub psychoterapeutą oraz udział w kursach i szkoleniach;
2. leczenie dietetyczne – należy przyjmować posiłki o prawidłowej kaloryczności. Duże znaczenie ma także regularne przyjmowanie posiłków oraz ich odpowiedni skład jakościowy. W ustaleniu prawidłowego leczenia dietetycznego może pomóc konsultacja u doświadczonego, dobrze wyszkolonego dietetyka;
3. wysiłek fizyczny – zaleca się co najmniej 30 minut wysiłku fizycznego o umiarkowanej intensywności (do zadyszki) przez co najmniej 5 dni w tygodniu. Zaleca się szybki spacer, bieganie, jazdę na rowerze, pływanie. Szczególnie ważna jest regularność treningów;
4. odpowiednia długość i jakość snu;
5. ograniczenie spożywania alkoholu oraz zaprzestanie palenia papierosów;
6. farmakoterapia – insulinooporność może wymagać leczenia metforminą.

Podsumowanie
Zdrowy tryb życia, redukcja masy ciała, zbilansowana dieta, eliminacja używek oraz aktywność fizyczna mogą uchronić przed rozwojem insulinooporności i cukrzycy. Powikłania cukrzycy są częste i niezwykle poważne. Wśród nich wyróżniamy m.in. kwasicę i śpiączkę ketonową, cukrzycową chorobę nerek, retinopatię cukrzycową, nauropatię cukrzycową, zespół stopy cukrzycowej (często wiąże się z koniecznością amputacji kończyny).
Diagnostyką oraz leczeniem insulinooporności, cukrzycy oraz jej powikłań w Centrum Medycznym Graniczna zajmują się lekarze diabetolodzy. Szczegółowe informacje można uzyskać pod numerem telefonu 32 255 49 49 lub 32 444 65 65.

Radosław Karaś

Źródła:

1. Interna Szczeklika 2022. Redaktor prowadzący: Piotr Gajewski. Medycyna Praktyczna, ISBN 978-83-7430-669-0, Kraków 2022.
2. Fizjologia człowieka. Stanisław J. Konturek. Edra Urban & Partner, ISBN 978-83-65373-82-3, Wrocław 2018.
3. Patofizjologia Kliniczna. Podręcznik dla studentów medycyny, wyd. II, B. Zahorska-Markiewicz, E. Małecka-Tendera, M. Olszanecka-Glinianowicz, J. Chudek. ISBN 9788365625977, Wrocław 2017.