Od tysięcy lat cukrzyca pozbawiała życia ludzi na całym świecie. Do 1922 r. ludzkość pozostawała bezsilna. Zmiana jednak nastąpiła, a jej twórcą był Frederick Banting (1891-1941) – odkrywca insuliny. Tego przełomowego odkrycia dokonał nie wielki uczony, lecz pracowity i wytrwały w dążeniu do celu lekarz. Odkrycie insuliny bez wątpienia można zaliczyć w historii medycyny do największych odkryć i zwycięstw nad chorobami.
Krótka historia cukrzycy
Pierwsze udokumentowane w papirusie Ebersa wzmianki o cukrzycy pochodzą już z 1550 r. p.n.e. Objawy cukrzycy dobrze opisywała już sama nazwa choroby diabetes (gr. doznawać) i mellitus (łac. słodki, miód). Pojęcie diabetes (cukrzyca) wprowadził żyjący w II wieku Aretaeus z Kapadocji, z kolei mellitus zostało dodane do nazwy choroby przez Thomas Willis (1621–1675).
Związek między cukrzycą a nieprawidłowym działaniem trzustki zasugerował po raz pierwszy Oskar Minkowski pod koniec XIX wieku. Nie byłoby to możliwe bez wcześniejszego dokonania Paula Langerhansa z 1869 roku. Opisał on bowiem, jeszcze jako student medycyny, wyspy trzustki.
Wczesne lata życia F.Bantinga i droga do medycyny
Frederick Grant Banting urodził się 14 listopada 1891 r. na farmie w Alliston, w Ontario w Kanadzie. Rodzice przyszłego odkrywcy zajmowali się hodowlą zwierząt i rolnictwem. Banting został wychowany w tradycyjnej, wiejskiej kulturze wzbogacanej o wartości chrześcijańskie. Mały Fred lub Freddie, jak go nazywano nie najlepiej radził sobie w szkole. Był także nieśmiały, mało towarzyski i niekomunikatywny.
Przyszłość młodego Bantinga została zdeterminowana przez dwa wydarzenia z dzieciństwa. Będąc dzieckiem był świadkiem wypadku na pobliskiej budowie. W wyniku zawalenia się dachu budynku rannych zostało dwóch mężczyzn. Młody Banting wezwał prędko lokalnego lekarza, którego działania wyraźnie zaimponowały nastolatkowi. Drugie zdarzenie było jeszcze bardziej dotkliwe i przykre w skutkach. Przyjaciółka Bantinga, Jane, zachorowała w wieku 14 lat na cukrzycę. Z wesołej i energicznej dziewczynki stała się wychudzona, ospała i przewlekle wycieńczona. Kilka miesięcy później Jane zmarła.
Studia medyczne ze specjalizacją w chirurgii rozpoczął w 1912 roku. Po dwóch latach od rozpoczęcia nauki w szkole wyższej wybuchła I wojna światowa. Banting postanowił wziąć w niej czynny udział.
Droga do odkrycia insuliny
Po zakończeniu Wielkiej Wojny Banting powrócił w lipcu 1919 r. do kraju by dokończyć szkolenie z zakresu chirurgii i ortopedii w The Hospital for Sick Children w Toronto. W tym czasie Banting wpadł na pomysł, aby wyekstrahować wydzielinę wysp trzustkowych. Ze swoim pomysłem zwrócił się do profesora Uniwersytetu Toronto Johna Jamesa Rickard MacLeod, ówczesnego przewodniczącego Amerykańskiego Towarzystwa Fizjologicznego. Postanowił on dać szansę Bantingowi i użyczył młodszemu adeptowi medycyny laboratorium, dziesięć psów oraz przydzielił do pomocy dwóch swoich asystentów. Byli nimi 21-letni student medycyny Charles Herbert Best oraz Clark Noble.
Swój eksperyment Banting rozpoczął w maju 1921 roku. Polegał on na podwiązaniu przewodu trzustkowego psa, a po kilku tygodniach usunięciu zmienionej martwiczo części trzustki. Z pozostałej części pobrany został ekstrakt i wprowadzony do żyły drugiego psa o imieniu Marjorie, któremu kilka dni wcześniej Banting i jego asystent usunęli trzustkę wywołując objawy ciężkiej cukrzycy. Poszukiwaną substancję Banting nazwał “isletin”.
W trakcie trwania eksperymentów profesor MacLeod przebywał w Szkocji. Po powrocie z wysp i zapoznaniu się z raportami Bantinga, zakwestionował ich wyniki polecając jednocześnie dalsze badania. Ta krytyka ze strony przełożonego wyraźnie dotknęła Bantinga. Od tego momentu relację pomiędzy Bantingiem a MacLeodem pozostawały napięte. MacLeod zaproponował zmianę nazwę poszukiwanej substancji na “insulina” od łacińskiego ‘insula’ – wyspa. Insulina okazała się skuteczna w leczeniu pacjentów cierpiących na cukrzycę.
Rozpowszechnianiem insuliny na terenie Polski zajął się Kazimierz Funk (1884-1967), odkrywca tiaminy i twórca terminu ‘witamina’.
Nagroda Nobla, kontrowersje i dalsze losy
Zwieńczeniem prac Bantinga było przyznanie mu 25 października 1923 r. Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny za odkrycie insuliny. Nie obyło się to jednak bez licznych kontrowersji. Tym największym w świecie nauki wyróżnieniem odznaczony został także profesor MacLeod. Ta informacja oburzyła Bantinga. Uważał on bowiem, że wkład profesora w eksperymenty był nikły.
Banting oburzał się także faktem nieprzyznania nagrody jego asystentowi Charles Herbert Best, który trwał przy pracach eksperymentalnych od samego początku i z pełnym zaangażowaniem. Początkowo Banting rozważał odmowę przyjęcia nagrody. Ostatecznie jednak przyjął ją, a połowę uzyskanych pieniędzy przekazał Bestowi. Po tym ruchu również MacLeod postanowił podzielić się swoją częścią nagrody pieniężnej, lecz nie z Bestem a z Collipem (wyizolował on czystą insulinę).
Banting otrzymując Nagrodę Nobla miał zaledwie 32 lata i do dziś pozostaje on najmłodszym zdobywcą tej nagrody w dziedzinie fizjologii i medycyny.
Dalsze badania nad insuliną a także choliną i heparyną prowadził Best, który został doceniony przez Uniwersytet w Toronto. W 1972 r. Fundacja Nobla przyznała, że brak wyróżnienia dla Besta było wielkim błędem. Naukowiec w 1950 r. został nominowany do Nagrody Nobla, lecz nie za odkrycie insuliny a za badania nad choliną i heparyną.
Po wybuchu II wojny światowej Banting ponownie zaciągnął się do wojska. 21 lutego 1941 r. Banting miał udać się do Anglii. Chwilę po starcie samolotu, jeden z silników maszyny uległ awarii. Doszło do katastrofy, w której Banting poniósł śmierć.
Podsumowanie
Analizując historię odkrycia insuliny, w tym wielki wysiłek naukowców zaangażowanych w poszczególne etapy tego przedsięwzięcia możemy docenić wagę i znaczenie tych badań dla osób cierpiących z powodu cukrzycy. Równocześnie z życiorysu Fredericka Bantinga wyłania się obraz zaskakującego człowieka, który dzięki własnym wysiłkom zadecydował o swoim losie.
Radosław Karaś
Na podstawie:
Barszczewski K, Karaś R, Biadasiewicz M, Kulik H, Lepich T. Sir Frederick Grant Banting – the discoverer of insulin. On the 100th anniversary on the Nobel Prize. Przegl Epidemiol. 2023;77(1):108-118.
https://www.przeglepidemiol.pzh.gov.pl/Sir-Frederick-Grant-Banting-the-discoverer-of-insulin-On-the-100th-anniversary-on,181113,0,2.html
