32 255 49 49, 32 444 65 65, Poradnia K: 662 103 011 biuro@cmgraniczna.pl

Edukacja i profilaktyka

Codzienna profilaktyka cukrzycy u seniorów
Profilaktyka chorób oczu
Profilaktyka uzależnień od telefonu komórkowego
Krwiodawstwo darem życia
Profilaktyka zatruć pokarmowych
Program edukacji zdrowotnej pacjenta z zakresu nadciśnienia tętniczego

Program prowadzi: pielęgniarka Kornelia Pluskwik
Cele:

  • uzyskanie lepszej kontroli ciśnienia tętniczego
  • uświadomienie istoty choroby, ryzyka jej powikłań oraz czynników ryzyka
  • ogólne zalecenia zmiany stylu życia
  • zmniejszenie ryzyka występowania powikłań sercowo-naczyniowych

Termin edukacji:

  • edukacja zbiorowa jest prowadzona – dwa razy w roku (styczeń i wrzesień)
  • indywidualnie poprzez przekazywanie materiałów edukacyjnych podczas wizyt u lekarza/ pielęgniarki, indywidualnych spotkań z pacjentem.

Edukowani pacjenci:

  • edukowani pacjenci to osoby z nadciśnieniem tętniczym niestabilnym, czy ze świeżo rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym

Harmonogram edukacji:

  • poznanie choroby, powikłań oraz czynników ryzyka
  • zasady prawidłowego pomiaru ciśnienia
  • ogólne zasady stylu życia
  • zalecenia dietetyczne

Nadciśnieniem nazywamy podwyższone ciśnienie krwi w układzie naczyń, jeżeli wysokość ciśnienia wynosi powyżej 140 mmHg w przypadku ciśnienia skurczowego i/lub powyżej 90 mmHg w przypadku ciśnienia rozkurczowego. Częstość zachorowania na nadciśnienie rośnie wraz z wiekiem. U osób młodszych przyczyną nadciśnienia są zazwyczaj inne choroby (tzw. nadciśnienie wtórne). U osób w średnim oraz starszym wieku nie udaje się znaleźć uchwytnej przyczyny nadciśnienia – takie nadciśnienie nazywamy samoistnym. Ciśnienie skurczowe to wartość podawana jako pierwsza podczas pomiaru ciśnienia tętniczego, a ciśnienie rozkurczowe – wartość podawana jako druga podczas pomiaru.

Nadciśnienie rozpoznajemy, gdy ciśnienie przekracza wartość 140/90 mmHg i dotyczy ciśnienia skurczowego (140), rozkurczowego (90) lub obu wartości. Przyczyny nadciśnienia to w 95% obciążenie genetyczne (tzw. nadciśnienie pierwotne), a w 5% inne przyczyny – potencjalnie usuwalne (tzw. nadciśnienie wtórne). Do przyczyn nadciśnienia wtórnego należą głównie choroby nerek, nadnerczy, zaburzenia hormonalne, wady serca. Zawsze rozpoczynając leczenie nadciśnienia, należy wykluczyć usuwalne przyczyny nadciśnienia wtórnego. Leczenie nadciśnienia to metody niefarmakologiczne i farmakologiczne. Metody niefarmakologiczne należy wdrożyć w każdym przypadku nadciśnienia, a nawet na wczesnym etapie choroby mogą one być wystarczające do normalizacji ciśnienia.
Czynniki ryzyka:
Na rozwój nadciśnienia tętniczego ma ogromny wpływ nasz styl życia. Czynniki, które mogą wywołać wysokie ciśnienie, to:
– nadwaga lub otyłość,
– brak aktywności fizycznej,
– palenie papierosów,
– nadużywanie alkoholu.
Szczególnie narażone na nadciśnienie są osoby, u których występuje otyłość brzuszna. Wiąże się to z działaniem hormonów, które zwiększają poziom tłuszczów we krwi. Otyłość brzuszna dotyka panów i pań w okresie przekwitania.
W rozwoju nadciśnienia tętniczego mają znaczenie także czynniki genetyczne. Jeżeli ktoś w rodzinie (mama, tata, babcia czy dziadek) choruje na nadciśnienie, zwiększa się ryzyko zachorowania.
Objawy:
Nadciśnienie tętnicze przez dłuższy czas może przebiegać bezobjawowo. Czasami jedynym objawem mogą być bóle głowy. Istotne symptomy nadciśnienia pojawiają się najczęściej w przypadku rozwinięcia się powikłań narządowych. Z czasem wraz z trwaniem podwyższonego ciśnienia dochodzi do przerostu lewej komory serca, rozwoju miażdżycy, głównie w tętnicach szyjnych, nerkowych i kończyn dolnych, a tym samym zwiększa się ryzyko zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu czy upośledzenia czynności nerek.
Profilaktyka nadciśnienia:

  • zmniejszenie masy ciała do wartości prawidłowej (wskaźnik BMI w granicach 18,5-25);
  • niepalenie lub zaprzestanie palenia tytoniu;
  • dietę śródziemnomorską (ograniczenie produktów mięsnych, smażonych, duża ilość świeżych warzyw i owoców, spożywanie produktów rybnych i oliwy z oliwek);
  • w diecie należy unikać węglowodanów prostych (słodycze).
  • zwiększenie aktywności fizycznej – każdy powinien co najmniej 3 razy w tygodniu przez 30 min poświęcić czas na wysiłek fizyczny – spacer marszowym krokiem, bieganie, pływanie, jazda na rowerze;
  • ograniczenie spożycia alkoholu;
  • zmniejszenie spożycia sodu (soli kuchennej) do minimum. Należy pamiętać; że większość półproduktów dostępnych w sklepach dostarcza bądź przekracza zalecaną dawkę soli −jeżeli to możliwe, należałoby więc całkowicie wyeliminować „dosalanie” potraw.

Powikłania:

  • udar mózgu;
  • zawał mięśnia sercowego;
  • niewydolność serca;
  • niewydolność nerek;
  • retinopatia nadciśnieniowa;
  • powstanie tętniaków.

Zasady prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi

By prawidłowo leczyć nadciśnienie tętnicze i uniknąć wystąpieniu powikłań niezbędne jest
wykonywanie regularnych pomiarów ciśnienia tętniczego krwi w domu – pozwala to na ocenę
skuteczności dotychczasowego leczenia i wskazuje kierunek ewentualnej modyfikacji tego
leczenia. Choć sama technika pomiaru jest prosta, dla uzyskania wiarygodnego wyniku należy
przestrzegać kilku podstawowych zasad:

• pomiar ciśnienia tętniczego powinien odbywać się w warunkach spoczynkowych, tzn.
po co najmniej 20-minutowym odpoczynku w pozycji siedzącej, a pomieszczenie, w
którym dokonuje się pomiaru, powinno być miejscem spokojnym, o temperaturze
pokojowej,
• pomiar nie powinien być bezpośrednio poprzedzony spożyciem posiłku, czy
wypaleniem papierosa, a w chwili pomiaru nie powinieneś być zdenerwowany,
• zaleca się używanie w pełni automatycznych aparatów posiadających walidację z
mankietem zakładanym na ramię, a bardzo istotny jest dobór średnicy mankietu do
wielkości ramienia – u osób o grubym ramieniu należy stosować szersze mankiety
(zbyt wąski mankiet zawyża wartości ciśnienia tętniczego),
• w trakcie pomiaru powinno się przyjąć pozycję siedzącą, łokieć badanej kończyny
powinien być podparty, a ramię znajdować się na wysokości serca,

Jak często dokonywać pomiarów ciśnienia tętniczego krwi?

  • początkowo przy wprowadzeniu leczenia farmakologicznego lub przy każdej zmianie
    schematu leczenia – rano i wieczorem o względnie stałej porze, codziennie przez 7-14
    dni oraz zawsze w razie złego samopoczucia.
  • po ustabilizowanym ciśnieniu rano i wieczorem o względnie stałej porze 2 razy w
    tygodniu oraz zawsze w razie złego samopoczucia.

Każdy pacjent otrzyma dziennik kontroli ciśnienia tętniczego.

Zobacz ulotkę

Program edukacji zdrowotnej pacjentów z cukrzycą insulinozależną

Prowadzący edukację: pielęgniarka Kornelia Pluskwik
Cele:

  • nauczenie pacjenta samodzielnego oznaczenia stężeń glukozy we krwi za pomocą glukometru
  • technika podawania zalecanych dawek insuliny za pomocą pena
  • prowadzenie dzienniczka samokontroli
  • uświadomienie pacjenta jak ważna jest dieta i aktywność fizyczna
  • uświadomienie pacjenta o możliwych powikłaniach zaniechanego leczenia

Termin edukacji:

  • edukacja jest prowadzona- dwa razy w roku (luty, lipiec)

Edukowani pacjenci:

  • edukowani pacjenci to osoby ze świeżo rozpoznaną cukrzycą insulinozależną.

Harmonogram edukacji:

  • poznanie choroby, powikłań oraz czynników ryzyka
  • zasady prawidłowego pomiaru glikemii
  • ogólne zasady stylu życia
  • zalecenia dietetyczne

Materiał edukacyjny dla pacjentów z cukrzycą insulinozależną
Cukrzyca to zaburzenie metabolizmu, które charakteryzuje się wysokim stężeniem glukozy we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii dla organizmu. U osób z cukrzycą organizm nie może wykorzystać tej energii. Ten problem jest związany z wydzielaniem i działaniem insuliny. Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę i jej działanie polega na utrzymaniu prawidłowego stężenia glukozy w krwi.
Czynniki ryzyka:

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, która charakteryzuje się podwyższonym poziomem glukozy we krwi. Podstawową rolę w cukrzycy odgrywa insulina. Jest to hormon produkowany w komórkach trzustki, który jest konieczny m.in. do pobierania glukozy z krwi do komórek.
W cukrzycy typu 1 (ujawniającej się zwykle u dzieci i ludzi młodych) trzustka nie produkuje insuliny, w związku z tym insulinoterapia jest niezbędna i wdrażana już na początku leczenia. W cukrzycy typu 2 trzustka również ulega uszkodzeniu, ale jest to proces dużo wolniejszy niż w typie 1 (insulina jest produkowana, ale nie w odpowiedniej ilości). Jest ona zazwyczaj ściśle powiązana z nadwagą wynikająca z nadmiernego jedzenia, połączonego z niewielką aktywnością fizyczną, a dieta jest pierwszą metodą terapeutyczną, jaką należy zastosować u osób z nadwagą i cukrzycą typu 2.
Pamiętaj! Im mniej jesteś otyły, tym lepiej insulina spełnia swoją funkcję. Należy jednak pamiętać, że uzyskanie i utrzymanie odpowiednich poziomów glukozy we krwi, jak również prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego i cholesterolu, regularna aktywność fizyczna, kontrola masy ciała i zdrowe nawyki żywieniowe pozwalają ograniczyć jej powikłania.

Rozpoznanie cukrzycy:
Cukrzycę rozpoznaje się na podstawie typowych objawów cukrzycy i hiperglikemii lub tylko na podstawie hiperglikemii.

Objawy cukrzycy typu 1 rozwijają się zazwyczaj gwałtownie w ciągu kilku-kilkunastu dni i są to:

  • wzmożone pragnienie do picia (nawet do kilka litrów płynów w ciągu doby)
  • zwiększone oddawanie moczu,
  • chudnięcie,
  • osłabienie,
  • senność,
  • wyczuwalny zapach acetonu z ust.

W przypadku chorego z cukrzycą typu 2, choroba przebiega przez długi czas w sposób utajony, bezobjawowy. Często cukrzyca typu 2 wykrywana jest przypadkiem na podstawie badania laboratoryjnego.
Należy sobie uzmysłowić, że objawy i dolegliwości cukrzycy typu 1 związane są ze znacznie podwyższonym poziomem cukru we krwi, który prowadzi do zaburzeń wodno-elektrolitowych. Natomiast niewielkie podwyższenie glikemii w przebiegu cukrzycy typu 2 nie wywołuje tych objawów, tym niemniej choroba się rozwija ze wszystkimi swoimi konsekwencjami zdrowotnymi.
Rozpoznanie laboratoryjne cukrzycy opiera się na określeniu stężenia glukozy (glikemii) we krwi, które u człowieka zdrowego na czczo jest poniżej 110 mg% (6,1 mmol/l).

Cukrzycę można rozpoznać, jeśli:

  1. glikemia na czczo jest dwukrotnie powyżej 125 mg%(6,9mmol/l),
  2. wykonane badanie glikemii o dowolnej porze dnia wykaże jej stężenie równe 200 mg%(11,1 mmol/l) lub wyższe.Jeżeli wartość glikemii na czczo znajduje się pomiędzy 110 mg% a 125 mg% (6,1 – 6,9 mmol/l), to wówczas lekarz zleca wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą.

Czynniki ryzyka cukrzycy typu 1:

  • występowanie cukrzycy typu 1 w rodzinie

Czynniki ryzyka cukrzycy typu 2:

  • nieprawidłowa masa ciała, zwłaszcza w okolicy brzusznej (tzw. otyłość brzuszna)
  • wysoki cholesterol
  • nadciśnienie tętnicze
  • siedzący tryb życia
  • krewny w pierwszej linii, który cierpi na cukrzyce typu 2 zwiększa ryzyko do 30%
  • wiek – ryzyko zachorowania wzrasta z wiekiem
  • płeć (kobiety)

Powikłania cukrzycy:

Ostre powikłania to powikłania krótkoterminowe (nagłe), wynikające ze zbyt wysokiego lub zbyt niskiego poziomu cukru we krwi:

  • Hipoglikemia (niski cukier, niski poziom glukozy we krwi lub niedocukrzenie) – to sytuacja, w której poziom cukru we krwi spada poniżej bezpiecznego poziomu
  • Hiperglikemia (wysoki cukier, wyskoki poziom glukozy we krwi) – powikłanie wynikające ze zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi
  • Kwasica ketonowa lub kwasica cukrzycowa – to powikłanie częściej obserwowane przy cukrzycy typu 1, następuje w wyniku zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi
  • Stan hiperglikemiczno-hiperosmolalny – powikłanie częściej występujące przy cukrzycy typu 2 – również wynika ze zbyt wysokiego poziomy glukozy we krwi.

Przewlekłe powikłania cukrzycowe rozwijają się gdy regularnie na przestrzeni lat występuje podwyższony poziom cukru we krwi – hiperglikemia. Nadmiar glukozy we krwi działa jak toksyna i uszkadza naczynia krwionośne. W efekcie krew nie dociera do organów wewnętrznych, powodując trwałe uszkodzenie tych organów.

  • Mikroangiopatia – uszkodzenia małych naczyń krwionośnych to:
    • Retinopatia cukrzycowa (choroby oczu)
    • Neuropatia cukrzycowa (uszkodzenia nerwów)
    • Nefropatią cukrzycową (cukrzycowa choroba nerek)
  • Makroangiopatia – uszkodzenia dużych naczyń krwionośnych to:
    • Choroby serca
    • Udar mózgu
    • Stopa cukrzycowa

Zalecenia dietetyczne dla pacjentów z cukrzycą insulinozależną:

  • ważnym elementem sprzyjającym właściwej realizacji diety jest uwzględnienie indywidualnych preferencji żywieniowych i kulturowych pacjenta oraz uwzględnienie wieku, płci, poziomu aktywności fizycznej oraz sytuacji materialnej pacjenta.
  • zapotrzebowanie na węglowodany
    • 40–50% kaloryczności diety powinno pochodzić z węglowodanów, a przede wszystkim węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym IG <50
    • chory powinien ograniczyć spożycie cukrów prostych do minimum
    • dopuszcza się stosowanie słodzików w ilościach zalecanych przez producenta natomiast
    jako zamiennika sacharozy nie należy stosować fruktozy
    • ilość błonnika pokarmowego w diecie powinna wynosić od 25–40 g/dzień ze szczególnym uwzględnieniem rozpuszczalnych frakcji błonnika pokarmowego: pektyn (obecne w jabłkach, morelach, owocach cytrusowych i marchewce) i beta-glukanu (płatki owsiane i jęczmienne oraz otręby owsiane i jęczmienne).
  • zapotrzebowanie na tłuszcz
    • 30–35% wartości energetycznej diety powinno pochodzić z tłuszczu, a w tym:
    • zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/ dzień, a u osób z zwiększonym stężeniem cholesterolu frakcji LDL ≥2,6 mmol/l (≥100 mg/dl) nie powinna przekraczać 200 mg/dzień
    • w celu zmniejszenia stężenia cholesterolu frakcji LDL należy ograniczyć nasycone kwasy tłuszczowe i/lub zastąpić je węglowodanami o niskim indeksie glikemicznym i/ lub jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi
    • należy maksymalnie ograniczyć izomery trans kwasów tłuszczowych pochodzące z margaryn twardych, produktów cukierniczych oraz posiłków typu fast food.
  • zapotrzebowanie na białko
    • 15–20% wartości energetycznej diety powinno pochodzić z białek, przy czym stosunek białka pochodzenia zwierzęcego do białka pochodzenia roślinnego powinien być co najmniej 50/50%.
  • zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne
    • nie zaleca się suplementacji witaminami i składnikami mineralnymi, jeśli u chorych nie stwierdza się niedoborów.
  • spożycie alkoholu:
    • spożycie alkoholu u osób chorujących na cukrzycę nie jest wskazane, gdyż alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i w związku z tym może dojść do niedocukrzenia (hipoglikemii), zwłaszcza jeśli pacjent nie spożył przekąski
    • dopuszcza się spożywanie czystego alkoholu etylowego w ilości nie większej niż 20 g/dzień w przypadku kobiet i nie więcej niż 30 g/dzień w przypadku mężczyzn
    • z alkoholu należy całkowicie zrezygnować w przypadku zwiększonego stężenia triglicerydów w surowicy, neuropatii oraz w przypadku stwierdzenia zapalenia trzustki w wywiadzie.
  • spożycie soli kuchennej:
    • dozwolone spożycie soli wynosi 5–6 g/ dzień, aczkolwiek u osób z umiarkowanym nadciśnieniem tętniczym ilość soli należy ograniczyć do ≤4,8 g/dzień, a w przypadku nadciśnienia tętniczego i nefropatii do ≤4 g/ dzień.

Ogólne zasady stylu życia:

  • Aktywność fizyczna – jest wskazana dla każdego człowieka:
    • Ma korzystny wpływ na kontrolę glikemii, wrażliwość na insulinę, profil lipidowy oraz ma
    działanie antydepresyjne i antystresowe.
    • Najkorzystniejszy w cukrzycy jest wysiłek aerobowy np. marsz, nording -walking, bieg, jazdana rowerze, pływanie.
    • Ćwiczenia należy wykonywać w zależności od swoich możliwości i kondycji fizycznej.
    • Kondycję fizyczną można poprawić poprzez proste codzienne czynności np. wchodzenie po schodach czy spacer (spacerować można wszędzie i o dowolnej porze).
    • Przed rozpoczęciem regularnych ćwiczeń należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym, ponieważ ćwiczenia mogą obniżyć poziom cukru we krwi, co może wymagać zmiany diety oraz dawkowania leków.
  • Wskazówki dla pacjenta:
    • noś na ręce identyfikator informujący o cukrzycy,
    • oznacz glikemię przed, w trakcie i po zakończonym wysiłku fizycznym,
    • zawsze miej ze sobą produkt na wypadek wystąpienia niedocukrzenia
    • pamiętaj o prawidłowym obuwiu i skarpetkach,
    • czas wykonywanych ćwiczeń zwiększaj stopniowo, na początek wystarczy 5-10 minut,
    (najlepiej ćwiczyć 5x w tygodniu po ok. 30 minut),
    • w trakcie ćwiczeń pij wodę lub napoje ubogie w kalorie,
    • po ćwiczeniach koniecznie sprawdź stopy pod kątem ewentualnych urazów i otarć,
    w razie wystąpienia bólu w nodze lub w klatce piersiowej przerwij ćwiczenia i skontaktuj
    się z lekarzem,
    • przed nieplanowanym wysiłkiem fizycznym spożyj dodatkową porcję węglowodanów
    prostych (20-30 g/ 30 minut wysiłku),
    • nie podejmuj wysiłku fizycznego, gdy wartość glikemii jest poniżej 80 mg% (4,4 mmol/l) lub powyżej 250 mg% (13,9 mmol/l) i w przypadku ketonurii.

Każdy pacjent otrzyma dzienniczek samokontroli oraz przykładowe diety.
Zobacz, jak prawidłowo wykonać nakłucie nakłuwaczem.
Zobacz, jak prawidłowo wykonać pomiar glikemii we krwi glukometrem.
Zobacz, jak prawidłowo podać insulinę.

Zobacz ulotkę

Program edukacji zdrowotnej pacjenta z otyłością

Program prowadzi: pielęgniarka Kornelia Pluskwik

Cele:

  • zwiększenie poziomu wiedzy na temat prawidłowego żywienia;
  • rola aktywności fizycznej;
  • zmniejszenie częstości występowania nadwagi i otyłości;
  • zmiana nawyków żywieniowych oraz wzrost aktywności fizycznej;
  • uświadomienie pacjenta oraz ich rodzin o następstwach chorobowych otyłości.

Termin edukacji:

  • edukacja jest prowadzona dwa razy w roku (marzec, sierpień)
  • indywidualnie poprzez przekazywanie materiałów edukacyjnych podczas wizyt u lekarza/ pielęgniarki, indywidualnych spotkań z pacjentem.

Edukowani pacjenci:

  • edukowani pacjenci to osoby dorosłe ze wskaźnikiem BMI powyżej 30
  • dzieci z BMI równym lub powyżej 95 centyla

Harmonogram edukacji:

  • definicja otyłości
  • podział otyłości
  • następstwa otyłości
  • przyczyny otyłości
  • leczenie

Otyłość jest definiowana przez WHO jako nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tłuszczu w tkance tłuszczowej prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia.
W praktyce otyłość w wieku dorosłym definiowana jest jako BMI większe od 30, a nadwaga jako BMI większe od 25. BMI powyżej 40 wskazuje na otyłość z bezpośrednim zagrożeniem życia.
Określenie otyłości u dzieci i młodzieży jest sprawa bardziej skomplikowaną, wiadomo bowiem, że tempo rozwoju tkanki tłuszczowej w okresie od urodzenia do dojrzałości jest zmienne.
W okresie wzrastania wysokość i masa ciała nie tylko powiększają się z wiekiem, ale zmieniają się również ich proporcje

Otyłość I stopnia -BMI 30,0-34,9
Otyłość II stopnia –BMI 35,0-39,9
Otyłość III stopnia –BMI ≥ 40,0
Otyłość trzewną rozpoznaje się, gdy obwód kobiet ≥94cm, mężczyzn ≥ 80cm

Podział otyłości:

  • otyłość pierwotna (prosta) nadmiar masy ciała jest skutkiem zachwiania równowagi między energią dostarczaną z pożywieniem a wydatkowaną przez organizm, głównie z powodu zbyt małej aktywności fizycznej; jest to najczęstsza postać otyłości, dotyczy ponad 90% otyłych dzieci i młodzieży;
  • otyłość wtórną towarzyszącą różnym zaburzeniom i zespołom chorobowym;nadmiar masy ciała jest skutkiem uszkodzenia układów regulujących pobór i wydatkowanie energii.

Skutki otyłości:

  • otyłość powoduje wiele zagrożeń dla zdrowia i samopoczucia fizycznego i psychospołecznego w dzieciństwie i młodości (skutki wczesne) oraz w wieku dorosłym(następstwa późne).
  • otyłość stwierdzona w dzieciństwie, a szczególnie w okresie dojrzewania, u ponad 80% osób utrzymuje się także w wieku dorosłym.

Wczesne skutki otyłości:

  • konsekwencje psychospołeczne: niskie poczucie własnej wartości, obniżone zadowolenie z życia, trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych,
  • powikłania somatyczne: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej (zespół metaboliczny), zmiany przeciążeniowe w układzie kostnym.

Późne następstwa otyłości:

  • to znacznie zwiększone ryzyko wystąpienia w wieku dorosłym:
  • choroby niedokrwiennej serca,
  • utrwalonego nadciśnienia,
  • cukrzycy typu 2,
  • niektórych postaci nowotworów: raka piersi, jelita grubego, prostaty, nerki, pęcherzyka żółciowego.

W zależności od rozmieszczenia tkanki podskórnej wyróżnia się typ otyłości:

  • androidalny – (brzuszny, trzewny, „jabłkowy”) charakterystyczny dla płci męskiej, w którym tłuszcz lokalizuje się głównie na brzuchu. W tym typie ryzyko towarzyszących zaburzeń metabolicznych, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i chorób układu krążenia jest szczególnie wysokie. Wynika to z faktu, że tkanka tłuszczowa obecna wewnątrz jamy brzusznej jest bardziej wrażliwa na działanie hormonów podwyższających stężenie tłuszczów we krwi niż tłuszcz w innej lokalizacji.
  • gynoidalny – (pośladkowo-udowy, „gruszkowy”), występujący głównie u płci żeńskiej, u której tkanka tłuszczowa lokalizuje się przede wszystkim na biodrach, pośladkach i udach.

Typy otyłości androidalnej i gynoidalnej różnią się pod względem metabolicznym. W przypadku typu brzusznego rozwija się zespół metaboliczny („zespół oporności na insulinę”), charakteryzujący się hyperinsulinemią, hyperurikemią(zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi) i wysokim stężeniem fibrynogenu we krwi, a także niekorzystnym składem lipidów osocza (zwiększone stężenie triacylogliceroli, cholesterolu LDL wraz ze zmniejszeniem zawartości frakcji HDL).
Wczesne wykrywanie nadwagi (zagrożenie otyłością) i otyłości oraz wdrażanie odpowiedniego postępowania jest ważne ze względu na zapobieganie wyżej wymienionym wczesnym i późnym następstwom otyłości.
Zdecydowanie najczęściej otyłość wynika z dodatniego bilansu energetycznego, spowodowanego nadmiarem energii z pokarmu w stosunku do wydatku na podstawową przemianę materii, ruch i termogenezę
Do najczęstszych przyczyn należą:
• Nieprawidłowe nawyki żywieniowe
• mała aktywność fizyczna
• nieprawidłowo ukształtowany styl życia rodziny,
• problemy emocjonalne, nieprawidłowe relacje rodzinne
• nieprawidłowe odżywianie się kobiety ciężarnej
• czynniki genetyczne
Leczenie dietetyczne
• Jest podstawową metodą postępowania. Ograniczenie poboru energii należy planować indywidualnie z uwzględnieniem dotychczasowych zwyczajów żywieniowych, aktywności fizycznej i chorób współistniejących. Zapotrzebowanie energetyczne można wyliczyć z tabel uwzględniających wiek, płeć, BMI i aktywność fizyczną; w przybliżeniu wynosi ono 25 kcal/kg/d. Dowóz energii powinien być mniejszy od zapotrzebowania o 500–600 kcal/d. Oszacowano, że deficyt dzienny 600 kcal powoduje ubytek masy ciała ~0,5 kg tygodniowo. Dąży się do zmniejszenia masy ciała o 0,5–1 kg/tydz. i o ~10% wartości wyjściowej w ciągu 6 miesięcy.
• Oprócz zmian składu posiłków duże znaczenie ma zmniejszenie porcji pokarmu oraz unikanie podjadania między posiłkami, regularne spożywanie posiłków, niepomijanie śniadania i unikanie jedzenia w nocy. Należy ograniczyć ilość spożywanych tłuszczów, w tym również zawartych w mięsie i w nabiale, wybierając produkty ubogotłuszczowe, uzupełnić dietę warzywami, owocami i pokarmami resztkowymi. Diety, w których ograniczano spożycie określonych składników – ubogotłuszczowa, ubogowęglowodanowa, ubogobiałkowa czy diety o małym indeksie glikemicznym – nie okazały się bardziej skuteczne w redukcji masy ciała od klasycznej diety ubogokalorycznej. Umiejętność doboru odpowiednich składników pokarmowych i modyfikacja dotychczasowej diety oraz zachowań żywieniowych wymaga odpowiedniej wiedzy.

Piramida zdrowego żywienia:

  • ruch jest podstawą –3x w tygodniu po 60 min.
  • spożywaj regularnie posiłki (5–6 co 2–3 godziny)
  • płyny –co najmniej 2 l dziennie
  • warzywa i owoce powinny stanowić co najmniej połowę dziennej diety. 1-2 porcje – można zastąpić sokami (200-400 ml)
  • należy unikać z produktów pszennych – dozwolone są produkty zbożowe, zwłaszcza pełnoziarniste
  • codzienne należy spożywać produkty mleczne – głównie fermentowane (jogurty, kefiry) – co najmniej 3 duże szklanki. Można częściowo zastąpić je serami
  • należy jeść ryby, jaja, chude mięso i nasiona roślin strączkowych
  • unikamy tłuszczów zwierzęcych – należy jeść roślinne
  • ograniczamy spożycie mięsa czerwonego, przetworzonych produktów mięsnych
  • cukier, słodycze jemy okazjonalnie – zastępujemy je owocami i orzechami
  • należy unikać picia napojów słodzonych
  • nie wolno dosalać potraw, kupujemy produkty o niskiej zawartości soli
  • zamiast soli stosujemy zioła, które mają cenne składniki i poprawiają smak
Wytyczne Programu profilaktyki Chorób układu krążenia CHUK

Program kierowany jest do osób, które:

  • w tym roku kalendarzowym mają 35, 40, 45, 50, 55 lat,
  • są obciążone czynnikami ryzyka (palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze krwi, zaburzenia gospodarki lipidowej, niska aktywność ruchowa, nadwaga i otyłość, upośledzona tolerancja glukozy, nadmierny stres, nieracjonalne odżywianie się, wiek),
  • u których nie została dotychczas rozpoznana choroba układu krążenia,
  • które w okresie ostatnich 5 lat nie korzystały ze świadczeń udzielanych w ramach programu profilaktyki CHUK także u innych świadczeniodawców.

Świadczenia w ramach programu udzielane są bez skierowania, przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, do którego ubezpieczony jest zadeklarowany.
Lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem oraz kieruje go na badania pozwalające określić kategorię ryzyka choroby układu krążenia.

Karta badania profilaktycznego obejmuje takie informacje, jak:

  • obciążenia rodzinne (zawał serca, udar mózgu u ojca przed 55 r.ż.; u matki przed 60 r.ż.)
  • palenie papierosów
  • przyjmowanie leków hipotensyjnych, hipolipemizujących
  • wykonywanie ćwiczeń fizycznych trwających powyżej 30 minut
  • wyniki badania fizykalnego
  • wynik oceny BMI
  • pomiary ciśnienia tętniczego
  • wyniki badań biochemicznych: cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,
  • trójglicerydy, glukoza na czczo

Na tej podstawie lekarz dokonuje oceny ryzyka chorób układu krążenia oraz wskazuje zalecenia dla pacjenta: edukację lub dalszą diagnostykę i leczenie w poradni specjalistycznej.

Czynniki ryzyka i podział na kategorie ryzyka chorób układu krążenia:

  • płeć męska oraz kobiety po menopauzie
  • mężczyźni > 45 lat, kobiety > 55 lat
  • palenie tytoniu powyżej 1 papierosa dziennie
  • nadciśnienie tętnicze
  • zaburzenia lipidowe: stężenie cholesterolu całkowitego, triglicerydów
  • cukrzyca
  • otyłość
  • mała aktywność fizyczna (np. spacery, marsze, bieganie, jazda na rowerze, pływanie, aerobik) rzadziej niż 3 razy w tygodniu po 30 minut

Oddziałując na czynniki ryzyka można uzyskać obniżenie zachorowalności i umieralności z powodu chorób układu krążenia.
Cele ogólne i szczegółowe programu:
Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność w Polsce z tego powodu należy do najwyższych w Europie. Badania epidemiologiczne i socjomedyczne pokazują, że ważną rolę w rozwoju chorób układu krążenia odgrywają niektóre wzorce zachowań składające się na współczesny styl życia – czynniki ryzyka.

  • cel główny: obniżenie zachorowalności i umieralności z powodu chorób układu krążenia populacji objętej programem, poprzez wczesne wykrywanie, redukcję występowania i natężenia czynników ryzyka,
  • cele dodatkowe:
- zwiększenie wykrywalności i skuteczności leczenia chorób układu krążenia,
- wczesna identyfikacja osób z podwyższonym ryzykiem chorób układu krążenia,
- promocja zdrowego stylu życia: niepalenia, prawidłowego odżywiania się, aktywności fizycznej.
Wytyczne Programu profilaktyki chorób odtytoniowych POChP

Program przeznaczony jest dla osób w wieku więcej niż 18 lat i palących papierosy lub inne wyroby tytoniowe, a zwłaszcza jeżeli osoby te są w średnim wieku (między 40 a 65 lat) i nie miały w ramach programu profilaktyki POChP wykonanych badań spirometrycznych w ciągu ostatnich 36 miesięcy oraz nie zdiagnozowano u nich wcześniej przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, przewlekłego zapalenia oskrzeli lub rozedmy.

Cel programu:

  • zmniejszenie zachorowalności na schorzenia odtytoniowe, w tym ograniczenie zachorowalności, inwalidztwa i umieralności z powodu POChP poprzez kompleksowe działania edukacyjno-diagnostyczne i terapeutyczne w grupach wysokiego ryzyka,
  • poprawa świadomości w zakresie szkodliwości palenia oraz metod zapobiegania i leczenia uzależnienia od tytoniu, w tym upowszechnienie wiedzy o POChP, czynnikach jej ryzyka oraz zdrowotnych i społecznych skutkach choroby,
  • wczesne wykrywanie POChP i innych chorób odtytoniowych oraz poprawa dostępności do specjalistycznego leczenia uzależnienia od tytoniu i chorób płuc,
  • poprawa skuteczności leczenia chorób odtytoniowych, przede wszystkim chorób układu oddechowego, układu krążenia i chorób nowotworowych.

Osoba zgłaszająca się do programu nie potrzebuje skierowania.

Na pierwszej wizycie lekarz przedstawia założenia programu i przeprowadzi wywiad dotyczący palenia tytoniu i stanu zdrowia.
Jeżeli zajdzie potrzeba, lekarz kieruje na badania diagnostyczne: badania przedmiotowe (pomiar masy ciała, wzrostu, ciśnienia tętniczego krwi), badania fizykalne oraz – w przypadku, jeżeli pacjent palaczem i zostanie zakwalifikowany do świadczeń w zakresie profilaktyki POChP – dodatkowo przejdzie badanie spirometryczne (osoby  wieku 40-65), polegające na oddychaniu do aparatu mierzącego pojemność płuc i szybkość wydechu.
W zależności od wyników badań lekarz albo informuje o skutkach palenia tytoniu albo, jeśli osoba zdecyduje się rzucić palenie, skieruje do placówki, w której weźmie udział w terapii grupowej. Lekarz może również skierować na dalszą diagnostykę (poza programem).

Kiedy pacjent może się zapisać?
Kiedy pali tytoń i chciałby wyjść z choroby.
Na wizytę pacjent musi wziąć ze sobą jedynie dokument tożsamości.

Co zyskuje pacjent?
Dowiaduje się więcej na temat szkodliwości palenia tytoniu oraz chorób przez nie wywoływanych. Skorzysta również z diagnostyki i, w razie potrzeby, specjalistycznej opieki lekarskiej już na wczesnym etapie choroby.

Wytyczne Programu profilaktyki otyłości dzieci i młodzieży

Otyłość jest chorobą przewlekłą bez tendencji do samoistnego ustępowania. Jest wymieniana w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych Światowej Organizacji Zdrowia „choroba spowodowana nadmierną podażą energii” (kod ICD10 E.66). Otyłość jako choroba oraz przyczyna wielu innych chorób, inwalidztwa i skrócenia czasu życia stanowi naturalną sferę zainteresowania lekarzy. Lekarze rodzinni mają największe możliwości obserwowania zmian masy ciała oraz ustalenia uwarunkowań środowiskowych i czynników psychologicznych powodujących zaburzenia odżywiania.

Pomiary antropometryczne dokonywane są podczas bilansu zdrowia dziecka i stanowią integralną część oceny rozwoju somatycznego dzieci. U dzieci i młodzieży, podobnie jak u dorosłych, do oceny stanu odżywienia stosuje się BMI. Wynik obliczony na podstawie standardowego wzoru powinien odnosić się do norm właściwych dla wieku i płci zawartych w siatkach centylowych.

Nadwagę rozpoznaje się, jeżeli wyliczona wartość BMI mieści się w zakresie 90.–97. centyla dla płci i wieku, a otyłość – przy wartościach BMI >97. centyla.

Otyłość trzewną rozpoznaje się, jeżeli wynik pomiaru obwodu talii przekracza 90. centyl dla płci i wieku. Każde dziecko z BMI >85. centyla powinno być monitorowane pod względem powikłań nadwagi lub otyłości. U takiego dziecka należy kontrolować ciśnienie tętnicze (pamiętając o właściwym doborze mankietu) oraz raz na 2 lata wykonać oznaczenia stężenia glukozy w surowicy, profilu lipidowego, a także aktywności aminotransferaz. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego u dzieci >10. roku życia (lub wcześniej, gdy okres dojrzewania już się rozpoczął), z BMI >95. centyla, zaleca się wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy co 2 lata (należy również oznaczyć stężenie insuliny).

Dziecko z rozpoznaniem nadwagi lub otyłości, u którego występują związane z tym powikłania, należy skonsultować we właściwej poradni specjalistycznej (kardiologicznej, diabetologicznej, endokrynologicznej, ortopedycznej, psychologicznej). Należy zalecać, aby dziecko w każdym okresie życia spożywało 3–5 posiłków o stałych.

W zapobieganiu rozwojowi nadwagi i otyłości bardzo ważną rolę odgrywa również kształtowanie właściwych nawyków związanych z aktywnością fizyczną. Należy zalecać co najmniej 60 minut codziennej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności. Szczególnie zalecane formy ruchu to: szybki marsz, jazda na rowerze, pływanie i ćwiczenia w wodzie.

Open